Priesterbroederschap St. Pius X: Verslag en analyse van de oecumenische reis van de paus

Standaard

Zweden, 31 oktober t/m 1 november 2016

lund-suede Foto: Munib Younan en paus Franciscus

1.Verslag van de reis

Ter gelegenheid van de viering van het 5e eeuwfeest van de lutherse Reformatie, maakte paus Franciscus op 31 oktober 2016 een tweedaagse reis naar Zweden, waar hij deelnam aan twee oecumenische gebeurtenissen in de steden Lund en Malmö (in het zuiden van het land). Tijdens een onderhoud op 24 september verleend aan de Zweedse jezuïet Ulf Jonsson, dat is gepubliceerd in het tijdschrift La Civilta Cattolica, verklaarde de paus, dat zijn rol van “herder” hem ertoe had gebracht om zijn programma te wijzigen, door er een dag, de eerste november, aan toe te voegen, om de Mis op te dragen op verzoek van de Zweedse katholieken.

Franciscus werd op de luchthaven van Malmö verwelkomd door de apostolische nuntius, aartsbisschop Henryk Józef Nowacki, de minister-president Stefan Löfven en de minister van cultuur en democratie, Alice Bah-Kuhnke en door vertegenwoordigers van de Lutherse Wereld Federatie. De paus werd vergezeld door kardinaal Pietro Parolin, staatssecretaris van de Heilige Stoel en door kardinaal Kurt Koch, voorzitter van de pontificale raad voor de bevordering van de eenheid van de christenen.

Om 14.30 uur nam paus Franciscus deel aan een oecumenisch gebed in de Lutherse kathedraal in Lund, waar hij voor 450 personen preekte over de eenheid van de christenen. Als inleiding citeerde hij de woorden van Jezus bij het Laatste Avondmaal “Blijf in Mij, en Ik blijf in u“ (Joh. 15, 4), en de paus herinnerde eraan dat “we verenigd moeten zijn met de Vader, als we vruchten willen afwerpen”. Vervolgens wilde hij de lutheranen verenigen in de “gemeenschappelijke wens één te blijven met Christus, opdat we leven hebben,” en hij dankte God “zo veel broeders te zien van verschillende kerkelijke gemeenschappen, die hebben geweigerd zich neer te leggen bij verdeeldheid”.

“Onze verdeeldheid”, verklaarde Franciscus, “werd historisch gezien meer door wereldse autoriteiten bestendigd, dan door de wil van de gelovigen”. De Reformatie werd in Zweden, met geweld opgelegd om politieke redenen, zoals pater Ulf Jonsson verklaarde in de Civilta Cattolica, tijdens zijn interview met de paus. De lutherse Reformatie verzekerde koning Gustav Vasa van de controle over de Kerk, wat hem de mogelijkheid gaf, te beschikken over haar landerijen en haar inkomsten. Vandaag de dag, verklaarde de jezuïet, wordt de lutherse Kerk [in Zweden] bestuurd door een generale synode, waarvan de leden worden gekozen door de politieke partijen.

Politieke partijen

“Met dankbaarheid erkennen wij, dat de Reformatie heeft bijgedragen tot een grotere rol van de Heilige Schrift in het leven van de Kerk,” vervolgde Franciscus. “Jezus pleit voor ons als bemiddelaar bij de Vader; Hij vraagt Hem om eenheid van zijn leerlingen, ‘opdat de wereld gelove’ (Joh. 17, 21),” legde hij uit. “Dit is het getuigenis dat de wereld van ons verwacht,” zei Franciscus. “Wij [katholieken en lutheranen] zullen geloofwaardige getuigen zijn van de barmhartigheid door iedere dag te vergeven, te hernieuwen en te verzoenen. Zonder deze dienst aan de wereld en in de wereld, is het christelijke geloof niet volledig,” verzekerde hij.

Aan het slot van de ceremonie werd een gezamenlijke verklaring ondertekend, waarin o.a. is vermeld, dat “veel leden van onze gemeenschappen ernaar streven de Eucharistie aan dezelfde tafel te ontvangen, als een concrete uitdrukking van volledige eenheid. We bidden God dat katholieken en lutheranen in staat zullen zijn om samen te getuigen van het Evangelie van Jezus Christus, en de mensheid uit te nodigen om te luisteren naar het Evangelie, en het goede nieuws van Gods reddende actie te ontvangen. Katholieken en lutheranen verplichten zich om in deze richting voortgang te maken”.

Om 16.40 uur arriveerde de paus in de Malmö Arena, gelegen op 28 km van Lund, waar hij een toespraak hield en daarna verschillende oecumenische delegaties ontmoette. Langdurig toegejuicht, was hij in gezelschap van Munib Younan en dominee Martin Junge, resp. voorzitter en secretaris van de Lutherse Wereld Federatie, opgericht in 1947 in Lund, en die nu 145 protestantse denominaties samenbrengt, en waarvan ook kardinaal Kurt Koch lid is. In zijn toespraak tot bijna 10.000 mensen, zei paus Franciscus God te danken voor deze gezamenlijke herdenking van de 500e verjaardag van de Reformatie, en benadrukte dat de eenheid van de christenen een prioriteit is, omdat “wat ons verenigt groter is dan wat ons scheidt”.

De volgende dag, 1 november, droeg de Heilige Vader op verzoek van de Zweedse katholieke gelovigen, de Mis van Allerheiligen op in de open lucht in het Swedbank Stadion in Malmö, voordat de vliegreis naar Rome ondernomen werd. Oorspronkelijk was er eigenlijk geen openbare Mis gepland voor deze apostolische reis, die vooral oecumenisch was bedoeld.

In zijn preek, gehouden voor de 15.000 aanwezigen, oecumenische delegaties inbegrepen, mediteerde paus Franciscus over heiligheid, die bestaat uit “dagelijkse trouw aan de eisen van onze Doop”, er de nadruk op leggend, dat “de zaligsprekingen… de identiteitskaart van Christus zijn”, in het bijzonder de zaligspreking “Zalig zijn de zachtmoedigen”. Want “zachtmoedigheid maakt ons gelijk aan Jezus en verenigt ons met elkaar dus om voorwaarts te gaan op de weg van eenheid” [met onze afgescheiden broeders].

Tijdens de thuisvlucht trachtte paus Franciscus zijn initiatieven in het kader van de dialoog tussen katholieken en leden van andere religies te onderscheiden van zijn “initiatieven van herstel en het vragen van vergeving”, zoals voor de charismatischen van Caserta en de Waldenzen van Turijn, “omdat een deel van de katholieke Kerk hen niet heeft behandeld op een christelijke manier. Het was noodzakelijk hen te bezoeken om vergeving te vragen en om wonden te helen”.

Bovendien maakte de paus onderscheid tussen vluchtelingen en immigranten “omdat immigratie een recht is, maar een zeer gereglementeerd recht. Echter, de vluchteling komt uit een situatie van oorlog, angst, honger, een verschrikkelijke situatie, en heeft behoefte aan meer aandacht”. “In theorie,” vervolgde de paus, “kunt u uw hart niet sluiten voor vluchtelingen, maar moeten de regeringsleiders ook verstandig zijn in overeenstemming met capaciteit van het land om vreemdelingen te integreren”.

2.Analyse van de uitspraken van de paus door een vaticanist

Voor de goede orde, brengen wij de verklaring van kardinaal Gerhard Ludwig Müller in herinnering. De prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, heeft in een boek met interviews, gepubliceerd in maart 2016 door de Spaanse uitgeverij BAC, getiteld Informe sobre la Esperanza (Rapport over de Hoop) verklaard: “Wij katholieken hebben geen enkele aanleiding om 31 oktober 1517, de datum waarop de Reformatie begon, die heeft geleid tot de breuk in het westerse christendom, feestelijk te herdenken”. En om verder te verduidelijken: “Als we er van overtuigd zijn, dat Gods openbaring onveranderd is gebleven en behouden door de Schrift en de Traditie, in de geloofsleer, in de Sacramenten en in de hiërarchische structuur van de Kerk, gebaseerd op het Sacrament van de Priesterwijding, kunnen we het idee niet aanvaarden, dat er voldoende redenen kunnen zijn om zich af te scheiden van de Kerk”.

In gewone taal: als er geen “voldoende redenen zijn om zich af te scheiden van de Kerk”, moeten ze gewoon terugkeren als ze het ongeluk hebben gehad om af te dwalen. Dit impliceert, in tegenstelling tot wat Franciscus zei in Zweden, dat de protestantse Reformatie waarop het Concilie van Trente doctrinair heeft geantwoord, niet kan worden teruggeleid tot een politieke machtsstrijd; en dat een gemeenschappelijke geloofsbelijdenis in alle ernst niet kan worden uitgesproken door katholieken samen met protestanten die specifiek de geloofsleer verwerpen (in het bijzonder over de Maagd Maria), de Sacramenten (met inbegrip van die van de priesterwijding en de Eucharistie) en de hiërarchische structuur van de katholieke Kerk.

Op 3 november 2016, analyseerde de vaticanist Sandro Magister op zijn website Chiesa de viering door paus Franciscus van de 500e verjaardag van de protestantse Reformatie. Hier volgen de voornaamste uittreksels: 

Geloofsleer, Sacramenten en Missie, zijn de drie kritieke onderwerpen, die de paus heeft aangeroerd en op zijn manier heeft behandeld, terwijl hij, in het gezelschap van lutheranen, in Lund op 31 oktober de 500e verjaardag van de protestantse Reformatie vierde.

Geloofsleer

Op het gebied van de geloofsleer, heeft Franciscus de kwestie van de “rechtvaardiging“, die werd beschouwd als het belangrijkste onderwerp van het conflict tussen katholieken en protestanten, rustig gepresenteerd als een afgehandelde zaak.

Strikt genomen, hoe dan ook, toen katholieken en lutheranen gezamenlijk een overeenkomst over dit probleem in I999 ondertekenden, waren nog niet alle obstakels opgeruimd. De overeenkomst heeft geen betrekking op “de waarheden”, op alle waarheden van de leer van de rechtvaardiging, maar alleen “op enkele waarheden”, nog gedeeltelijke daarvan bovendien.

Terwijl nu de gezamenlijke katholiek-lutherse verklaring, die voorafging aan de reis van de paus naar Lund, boven dit verschil stond, werd het hele geschil haastig afgeschilderd als verouderd en met rust gelaten:

“De Verklaring [van 1999] heeft de enkele eeuwen oude geschillen tussen katholieken en lutheranen over de fundamentele waarheden van de leer van de rechtvaardiging, die centraal stond tijdens de Reformatie van de 16e eeuw, ‘nietig verklaard’”…

In zijn toespraak in Lund, bracht de paus de leerstellige meningsverschillen inderdaad terug tot het niveau van taalkundige misverstanden, toen hij zei dat, in wezen, de afscheiding werd veroorzaakt door louter kleingeestigheid “als gevolg van angst of vooroordeel over het geloof dat de gelovigen van andere godsdiensten belijden met een ander accent en een andere taal”.

Sacramenten 

Wat betreft de Sacramenten, blijft het cruciale punt van onenigheid de Eucharistie en in het bijzonder de mogelijkheid – of niet – voor katholieken en protestanten om de Communie gezamenlijk te ontvangen, tijdens dezelfde plechtigheid.

Een jaar geleden, tijdens een bezoek aan de lutherse tempel in Rome, vroeg een protestantse vrouw, die met een katholiek getrouwd was, aan de paus of zij de Communie kon ontvangen tijdens de Mis. Franciscus had geantwoord met een snelle reeks “ja, nee, ik weet het niet, bepaal dat zelf,” wat iedereen de indruk gaf dat hij de “deur had geopend” voor de intercommunie.

[Zeker], in Lund heeft de plechtige gezamenlijke verklaring van lutheranen en katholieken met geen woord gerept over dit specifieke punt. Er stond echter met nadruk een wens in: “Veel leden van onze gemeenschappen wensen de Eucharistie aan een zelfde tafel te ontvangen, als concreet bewijs van volledige eenheid. Wij ondervinden het leed van hen die hun hele leven delen, maar niet de verlossende aanwezigheid van God aan de eucharistische tafel kunnen delen. Wij erkennen onze gemeenschappelijke herderlijke verantwoordelijkheid om antwoord te geven op de geestelijke dorst en honger van onze gelovigen om één te zijn in Christus. Vurig wensen wij, dat deze wonde in het Lichaam van Christus wordt genezen. Dat is het doel van onze oecumenische pogingen, dat wij voortgang willen maken, tevens door onze verplichting te hernieuwen voor het theologische gesprek”.

Dit is dezelfde wens, die Franciscus doeltreffend had geuit, in zijn schijnbaar onsamenhangende antwoord, dat in werkelijkheid koel berekend was, dat hij gaf in de lutherse tempel in Rome.

Missie

Tenslotte, in Lund heeft paus Franciscus niets toegevoegd, met betrekking tot het onderwerp van de evangeliserende missie van de Kerk, aan datgene wat hij reeds gezegd en tientallen malen heeft herhaald, de laatste keer enkele dagen voor deze reis, in een interview met de Zweedse jezuïet Ulf Jonsson voor La Civilta Cattolica: “We moeten één criterium heel duidelijk onder alle omstandigheden voor ogen houden: proselitisme bedrijven op kerkelijk gebied, is een zonde. Benedictus XVI heeft ons voorgehouden dat de Kerk niet groeit door bekeringsijver, maar door aantrekkingskracht. Proselitisme is zondig gedrag”.

Op dezelfde wijze, op 13 oktober, toen hij een grote groep lutheranen toesprak, die op pelgrimstocht naar Rome waren gekomen, deed Franciscus de volgende uitspraak: “Proselitisme is het sterkste vergif dat het oecumenische proces kan aantasten”.

Dezelfde gedachte bevestigde hij, toen hij sprak tot orthodoxe christenen in Tblisi, in Georgië, op l oktober van dit jaar: “Er bestaat een grote zonde tegen het oecumenisme: het proselitisme. Men mag orthodoxen nooit bekeren”.

En op Cuba, op 12 februari, in de gezamenlijke verklaring die hij aflegde met Kyrill, de patriarch van Moskou: “De missie van de Kerk om het Evangelie te prediken in de wereld van vandaag houdt wederzijds respect in voor de leden van de christelijke gemeenschappen en sluit iedere vorm van proselitisme uit”.

In het laatste geval heeft Franciscus duidelijk gemaakt wat hij onder proselitisme verstaat: “het gebruik van oneerlijke methoden om gelovigen over te halen om van de ene Kerk naar de andere over te gaan, waarbij men hun godsdienstvrijheid of hun tradities ontkent”.

Maar paus Franciscus is bijna nooit zo alert geweest om de betekenis en reikwijdte van zijn veroordeling van het proselitisme te definiëren.

In de meeste gevallen beperkt deze veroordeling zich tot het uitsluiten van de bekering van protestanten en Orthodoxen tot het katholieke geloof, maar schijnt deze zich uit te breiden tot de bedoeling om de vorming van leerlingen en het dopen van alle mensen te verbieden,

Op 7 augustus 2013, haalde hij voor de eerste keer uit tegen het proselitisme, toen hij in een videobericht aan de Argentijnen ter gelegenheid van het feest van de H. Cajetanus van Thiene verklaarde: “Ga je iemand overtuigen om katholiek te worden? Nee, nee, nee, zoek hem op, hij is je broeder. En dat is genoeg”.

Op 1 oktober, tijdens een onderhoud met Eugenio Scalfari, de oprichter van het dagblad La Republica en een leidend vertegenwoordiger van de geseculariseerde gedachte, toonde de paus zich nog onvoorwaardelijker, als Scalfari zijn woorden getrouw heeft weergegeven: “Proselitisme is een plechtige dwaasheid, het heeft geen zin”.

En Sandro Magister brengt tot besluit in herinnering: 

Het is een feit, dat het verval van de missiegeest één van de leidende factoren blijft in de crisis die de Kerk tegenwoordig confronteert. En toch blijft paus Franciscus uitvallen naar het tegenovergestelde; met andere woorden, hij vecht tegen een veronderstelde uitbreiding van het proselitisme, hoewel geen enkel sociologisch onderzoek daarvan sporen heeft ontdekt.

En om het “gif” te verslaan, dat immers zonde is, benadrukt hij dat de bekendmaking, de evangelisatie, de missie, moet worden gereduceerd tot een stomme getuige, omdat wij in principe – verklaarde hij – “allemaal kinderen van God zijn” – zelfs nu, zelfs mensen die moslim, boeddhist, hindoe, agnosticus of atheïst zijn.

Dit is een van de meest onverklaarbare tegenstrijdigheden van het pontificaat van Franciscus, maar het is ook een van de sleutels van zijn succes [althans in de ogen van de wereld en van de media; uitgever]. Ook in Lund.

Op 2 november publiceerde pater Christian Bouchacourt FSSPX, overste van het district Frankrijk, een communiqué over de gezamenlijke verklaring van de paus en de lutheranen, waarin hij zei:

Hoe kunnen wij nu “dankbaar zijn voor de spirituele en theologische gaven, ontvangen door de Reformatie”, terwijl Luther een duivelse haat toonde tegen de soevereiniteit van de paus, een godslasterlijke minachting voor het H. Misoffer, evenals een afwijzing van de reddende genade van onze Heer Jezus Christus? Hij vernietigde tevens de doctrine van de Eucharistie, door de transsubstantiatie af te wijzen, keerde zielen af van de H. Maagd Maria en ontkende het bestaan van het vagevuur.

Wij nodigen de gelovigen van het district Frankrijk uit om te bidden en boete te doen voor de paus, zodat Onze Heer, wiens plaatsbekleder hij is, hem moge besparen voor dwalingen en hem bewaren in de waarheid, waarvan hij de bewaker is.

Bewerking door pastoor Geudens; vgl. bron: Informatieblad, Priesterbroederschap St. Pius X, Nuenen, Nr. 290, December 2016 / Januari 2017, blz. 19-25.