Nieuwsbrief XVIII.28, pater Daniel, vrijdag 14 juli 2023

Hoe komt het dat gewone mensen, die de laatste trend van nieuwsjes helemaal niet volgen, dit toch vernomen hebben?

Ziehier een antwoord.

Een gewiekst schrijver zoals de Amerikaan Dan Brown heeft met zijn triller De Da Vinci Code (2003, in 44 talen vertaald en met 81 miljoen exemplaren verkocht!) ontelbare mensen de indruk kunnen geven dat hij de echte geschiedenis van Jezus bracht. Deze fantasieën werden overigens vroeger al succesvol verspreid door anderen (Michael Baigent, Richard Leigh, Harry Lincoln). In de jaren ’80 waren hun verhalen over “het heilig bloed en de heilige graal” wereldwijde bestsellers, waarop Dan Brown deskundig verder borduurde. Dergelijke verzinsels hebben succes bij mensen die liever sensatie hebben dan historische werkelijkheid. Ook nu worden sommigen geboeid door mensen die “openbaringen” krijgen “vanuit het universum” of vanuit de “galactische energie” en zo de “absolute waarheid” brengen. Dan Brown zegt dat Constantijn vele originele manuscripten die “het ware leven” van Jezus verhalen, vernietigd heeft. Welnu, ’n honderd papyrusteksten uit de tijd van Constantijn zijn bewaard in ‘n 20-tal bibliotheken (Jeruzalem, Cairo, Oxford, Cambridge, Berlijn, Keulen, Dublin, Ann Arbor…). Hierin wordt nergens één teken van wijzigingen aangetroffen. De triller van Dan Brown doet denken aan de “authentieke dagboeken van Hitler” die destijds eerst ook door deskundigen erkend werden, veel geld opbrachten en later verschrikkelijke vervalsingen bleken te zijn.

Daarom willen we een reeks beschouwingen wijden aan de grote betrouwbaarheid van het “Woord God”, de Schrift. Velen zijn zich werkelijk niet bewust hoe groot de betrouwbaarheid is van de Evangelies. Inderdaad, de apostelen liepen er niet met een bandrecorder bij, maar zij wilden wel met heel hun wezen getuigen van de waarheid en van niets anders dan de waarheid. Met onze huidige journalistiek die over alle mogelijke technische middelen beschikt, krijgen we nieuwsberichten die nooit eerder zo bol stonden van leugens en bedrog omdat men fanatiek propaganda wil voeren.

God als auteur van de Heilige Schrift

”God is de auteur van de Heilige Schrift. De goddelijk geopenbaarde waarheid, die in de tekst van de Heilige Schrift zijn opgenomen en gepresenteerd, zijn opgeschreven onder de inspiratie van de Heilige Geest. God inspireerde de menselijke auteurs van de heilige boeken. Om de heilige boeken samen te stellen koos God bepaalde mensen uit die, terwijl Hij hen voor deze taak gebruikte, volledig gebruik maakten van hun eigen vermogens en krachten, zodat, hoewel Hij in hen en door hen handelde, zij als ware auteurs alles opschreven wat Hij geschreven wilde hebben, en niet meer dan dat”[1].

En toch hebben we in onze westerse geest een zekere twijfel tegenover de Bijbel. Hoe kunnen Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium door Mozes geschreven zijn? Zijn daar wetenschappelijk gestaafde bewijzen voor? Hoe zijn de Evangelies tot stand gekomen? Zijn ze werkelijk door de discipelen geschreven en wanneer? Maar wat met die apocriefe evangelies waarover ik zoveel heb gehoord? Zijn ze niet evenwaardig aan die vier Evangelies in de Bijbel? Op deze vragen en op andere willen we de komende weken een antwoord geven.

“Elk woord van God is zuiver; Hij is een schild voor wie op Hem vertrouwen” (Spr. 30, 5).  Het Woord van God verandert ons en geeft ons leven. Maar om zijn woorden van ganser harte te kunnen aanvaarden, lijkt het me noodzakelijk om deze vragen te trachten te beantwoorden die onvermijdelijk in onze geest opkomen. Dan zullen we in staat zijn om zijn eeuwige waarheden te proeven, die verborgen liggen in alle hoofdstukken van de Heilige Schrift en die tot ons spreken in het diepst van onze geest. Ik bid tot de Heer Jezus dat Hij ons op deze weg mag leiden.

Laten we deze week beginnen rond de tijd van onze Redder Jezus Christus. Welke boeken werden toen aanvaard als de boeken van het Oude Testament? Of met andere woorden, wat was toen de canon van het Oude Testament?

De Canon van de Bijbel[2]

Het woord “Bijbel” komt van het Oudgriekse woord voor “boek” of “boekrol”: “biblos”. De katholieke kerk erkent 46 boeken in het Oude Testament. Wie bepaalde het aantal boeken en wanneer? De antwoorden op deze vragen vormen wat bekend staat als de canon van de Schrift.

Het woord “canon” is een Latijnse term, afgeleid van het Griekse kanon, zelf afgeleid van het Hebreeuwse qaneh, wat “riet” betekent. Net als riet als maatstaf in de oudheid, betekende het woord “canon” in het vroege christendom een regel, een maatstaf of een gezaghebbende standaard voor het evalueren van de leer. Hoewel Origenes (+253 n.Chr.) de term voor het eerst gebruikte met betrekking tot de Heilige Schrift aan het einde van de tweede eeuw, was het de heilige Athanasius (+373) aan het einde van de vierde eeuw die de term populair maakte.

De canon van het Oude Testament ten tijde van Jezus

In de tijd van Jezus, in de eerste eeuw, hadden de Joden geen “gesloten” canon van de Schrift, die precies aangaf welke boeken geïnspireerd waren en welke niet. Integendeel, de verschillende sekten binnen het Jodendom hadden verschillende opvattingen over welke boeken geïnspireerd en gezaghebbend waren. Bijvoorbeeld, de Samaritanen[3] en Sadduceeën[4], hoewel zeer verschillend in hun religieuze opvattingen en praktijken, waren het erover eens dat alleen de vijf boeken van Mozes goddelijk geïnspireerde Schriftteksten waren.

De Farizeeën daarentegen accepteerden een bredere canon, die erg lijkt op die van moderne Joden en Protestanten. Een van de eerste getuigen van deze canon was Josephus[5] zelf, een volgeling van de Farizeeën en tijdgenoot van de Heilige Paulus, die het volgende schreef over de Joodse Geschriften:

“Inderdaad, wij hebben onder ons geen ontelbare menigte boeken die elkaar tegenspreken [zoals de Grieken], maar slechts tweeëntwintig boeken die de verslagen bevatten van alle voorbije tijden, en waarvan terecht wordt aangenomen dat ze goddelijk zijn […]. Want in de loop van de eeuwen die voorbij zijn gegaan, heeft niemand het lef gehad om er iets aan toe te voegen, van af te trekken of iets in te veranderen; maar het is natuurlijk dat alle Joden, vanaf hun geboorte, deze boeken beschouwen als bevattende goddelijke doctrines, dat ze erin volharden en, indien nodig, ervoor sterven[6].

Bovendien is het nu, na de ontdekking van de Dode Zee Rollen[7] in de jaren ’40 en ’50, duidelijk geworden dat de groep die bekend staat als de Essenen – een belangrijke sekte van Joden die toegewijd waren aan ascese, gebed en strikte naleving van de wet – een nog groter corpus van de Schrift accepteerde dan dat wat door Josephus wordt gegeven. De Essenen beschouwden bepaalde apocriefe werken als goddelijk geopenbaard, zoals het Boek Jubileeën en verschillende boeken die nu samen in 1 Henoch worden gevonden.

Bovendien lazen de vele Griekssprekende Joden, die in de eerste eeuw na Christus buiten het land Israël over de Middellandse Zee verspreid waren, de Schrift bijna uitsluitend in de Griekse vertaling die later bekend werd als de Septuagint en lijken zij, op basis van de Griekse manuscripten die wij bezitten, een grotere verzameling dan die van de Farizeeën, die ruwweg overeenkomt met de boeken van het Oude Testament die later door de Katholieke Kerk werden geaccepteerd, als geïnspireerd te hebben aanvaard.

De vraag wanneer de Joodse gemeenschap een consensus bereikte over de canon van de Schrift is controversieel. “Canon” en “heiligverklaring” zijn christelijke kerkelijke termen die één enkele onderwijsautoriteit veronderstellen die bevoegd is om formele beslissingen te nemen over religieuze zaken die universeel bindend zijn. De Joodse traditie heeft niet zo’n hiërarchie of magisterium, noch beweert het onfeilbare concilies te houden.

En dit was slechts een van de vele omstreden religieuze kwesties die door de komst van de Messias zouden worden opgelost: “Ik weet dat de Messias komt,” zei de Samaritaanse vrouw tegen Christus, niet wetend wie ze voor zich had; “als Hij komt,” vervolgde ze, “zal Hij ons alles vertellen. (Joh 4:25)

Volgende week zullen we zien hoe de Heilige Kerk, geleid door de Heilige Geest die haar in de volledig waarheid leidt (cf. Jo 16, 13) gedurende de eerste eeuwen na Christus in Eenheid tussen de verschillende lokale kerken tot een gesloten canon van het Oude Testament is gekomen.

---

[1] Catechismus van de Katholieke Kerk, n° 105-106

[2] Wat volgt is een samenvatting van het boek A Catholic introduction of the Old Testament geschreven door professors in Theologie Dr. Brand Pitre en Dr. John Bergsma.

[3] Het Samaritanisme is een van de oudste takken van het Jodendom. Het splitste zich af van wat het orthodoxe jodendom zou worden tussen de 6e en 4e eeuw voor Christus.

[4] Lid van een sekte van conservatieve Joden die mondelinge overlevering niet accepteerden (in tegenstelling tot de Farizeeën).

[5] Flavius Josephus was een jood en Romeinse geschiedschrijver uit de eerste eeuw van Judeese afkomst.

[6] Josephus, Against Apion 1.38-42, in The Works of Josephus: Complete and Unabridged, trans. William Whiston, rev. ed. (Peabody, Mass.: Hendrickson, 1987), 776.

[7] De Dode Zee-rollen, ook wel bekend als de Qumran-rollen, zijn een verzameling perkamenten en papyrusfragmenten, voornamelijk in het Hebreeuws maar ook in het Aramees en Grieks, die voornamelijk tussen 1947 en 1956 zijn opgegraven bij de plaats Qumran in het verplichte Palestina. Onder de ontdekte documenten zijn veel boeken van de Hebreeuwse Bijbel. Deze manuscripten, die enkele eeuwen teruggaan tot de oudst bekende kopieën van de Hebreeuwse tekst, zijn van groot belang voor de geschiedenis van de Bijbel.