Nieuwsbrief XVIII.13, vrijdag 31 maart 2023 (2)
De unieke grootheid en originaliteit van Jezus Christus, zoals de Evangeliën beschrijven, wordt nog te weinig begrepen. Tijdens onze recente vakantie in ons oorspronkelijk vaderland hebben we enkele keren het overbekende Evangelieverhaal van de overspelige vrouw aangehaald. Voor een enthousiast publiek heb ik echter de neiging om reeds een tweede zin te beginnen wanneer de eerste zin nog niet af is. Ziehier dan een goed geordende uitleg. Ik wil wijzen op twee manieren van samenleving: tegenover die van geweld en uitschakeling, openbaart en brengt Jezus een leven van verlossing.
Schriftgeleerden en farizeeën zijn jaloers op Jezus en willen Hem ten val brengen. Op een morgen brengen ze een vrouw bij Hem die op overspel betrapt is (Johannes 8, 1-11). Ze herinneren Jezus er aan dat deze vrouw volgens de Wet van Mozes (Leviticus 20, 10 en Deuteronomium 22, 22-24) moet gestenigd worden. Wat een geniale valkuil! De religieuze leiders beseffen dat Jezus niet erg geneigd is mensen te doen doden. Indien Hij zegt dat deze vrouw niet moet gestenigd worden, verzet Hij zich echter tegen de Wet van Mozes en kan Hij aangeklaagd worden als valse profeet. Indien Jezus zegt dat deze vrouw inderdaad moet gestenigd worden, overtreedt Hij een strikt verbod van de Romeinen, die de Joden het recht ontnomen hadden om een doodstraf uit te voeren. Ze kunnen Hem dan aanklagen bij de Romeinse bezetter. Jezus lijkt zich terug te trekken uit heel dit gebeuren. Zo dikwijls vermelden de Evangelies dat Jezus liefdevol kijkt naar de mensen die naar Hem toekomen. Hij kijkt vol liefde naar de rijke jongeling, naar de kinderen, naar de zieken, naar zijn apostelen. En melaatsen, die zelf moeten roepen opdat niemand in hun buurt zou komen, raakt Hij zelfs aan! En nu kijkt Hij niet eens op, Hij zit met zijn hoofd in het zand en schrijft met zijn vinger wat op de grond. De farizeeën blijven echter maar aandringen. Uiteindelijk richt Hij zich op en geeft dit geniale antwoord: “Wie van u zonder zonde is, moet dan maar het eerste een steen op haar werpen”. En weer wendt Hij zich af en schrijft op de grond. Alle aanklagers vertrekken, de oudsten het eerst. Jezus blijft met de vrouw alleen over en niemand heeft haar veroordeeld. Hij zegt: “Ik veroordeel u ook niet. Ga nu maar, en zondig voortaan niet meer”.
De farizeeën willen én Jezus én de vrouw veroordelen en uitschakelen. Jezus laat hen zichzelf oordelen en roept hen op tot bekering. Het straffen en uitschakelen van deze vrouw, zo maakt Hij duidelijk, is niet de oplossing, want het kwaad zit in je eigen hart. Daar moet de opruiming gebeuren door bekering. Dat is het nieuwe samenleven die Jezus openbaarde én bracht, zoals Hij ook aankondigde: Ik zal openbaren “wat verborgen was vanaf de grondvesting van de wereld” (cfr Mattheus 13, 35). Alle menselijke beschavingen zijn gebouwd op geweld, veroordelen en uitschakelen. Jezus brengt een beschaving van redding door bekering.
Om het originele en nieuwe hiervan te begrijpen, willen we aantonen hoe de menselijke beschavingen altijd gewerkt hebben. We doen dit op eigen wijze, gebruik makend van de twee grote ontdekkingen van de Frans-Amerikaanse cultuurfilosoof
René Girard (+ 2015): het mimetisch of nabootsend verlangen en de zondebok.
Alle menselijke samenlevingen vanaf de eerste archaïsche beschavingen zitten vol geweld, dat voortkomt uit na-ijver en jaloezie. Aristoteles wist al dat de mens het meest geneigd is tot navolging, na-apen. Wij verlangen niet naar de dingen die we zogenaamd willen, wij nemen in feite meestal het verlangen van een ander over. Wij verlangen wat een ander verlangt. En dit wordt een bron van spanningen. Een actrice wil het succes van een andere hebben. De andere is eerst model en wordt dan rivaal. De spanningen kunnen lang aanslepen wanneer men ver van elkaar leeft, maar in eenzelfde gezelschap kunnen ze vlug hoog oplopen. En dit “nabootsend verlangen” speelt bij iedereen en op alle vlakken. De na-ijver die hieruit voortkomt kan een hele gemeenschap aansteken. De jaloezie wordt epidemisch en iedereen wordt vijand van iedereen. Uiteindelijk groeit er een eensgezindheid over de oorzaak van het kwaad. Officieel wordt aangekondigd wie de boosdoener. De spanningen vormen zich om tot een strijd van allen tegen één. Voor de bolsjewieken van de Sovjet-Unie was het de bourgeoisie, voor de Franse Revolutie was het iedere vertegenwoordiger van de troon en de godsdienst, voor de nazi’s waren het de joden en in de corona-hysterie waren het de niet-gevaccineerden, die net (nog) niet opgesloten werden. Dé menselijke oplossing van alle beschavingen ligt dan bij het uitschakelen van de zondebok. Degene die unaniem beschouwd wordt als oorzaak van het kwaad, terecht of onterecht, wordt uitgeschakeld (verbrand, onthoofd, gestenigd, verdronken, gekruisigd, van de rotsen gegooid…). De manier van uitschakelen is doorheen de eeuwen omwille van de christelijke invloed wel wat veranderd en verzacht. Het opruimen van de “zondebok” is uiteindelijk voor de maatschappij een poging om niet ten onder te gaan aan eigen kwaad. Het is een zelfverdediging. Hierrond was altijd wel een vrij grote eensgezindheid. In het geweld en in het uitschakelen van de “zondebok” worden vijanden ook vrienden en medestanders. En inderdaad, na de uitschakeling van de zondebok was er telkens even rust, maar daarna begonnen de spanningen weer opnieuw omdat de spiraal van geweld onaangetast bleef. Ziedaar de geschiedenis in een notendop van iedere menselijke beschaving: van nabootsend verlangen en jaloezie naar geweld, dood en bestraffing door uitschakeling. Het offeren van de “zondebok”, de zogenaamde schuldige, werd altijd als een religieuze plicht gezien.
Dat Jezus’ veroordeling een “sacrale plicht” zou zijn om de bron van het kwaad uit te schakelen en de rust te laten terugkeren, wordt helder ontmaskerd door de heidense honderdman die uitroept: “Waarlijk, deze mens was een Zoon van God” (Marcus 15, 39). Na Jezus’ sterven bleef ook het korte moment van zalige rust uit. De apostelen beginnen in heel de wereld het geloof te prediken in Jezus’ sterven en verrijzen als bron van heil voor alle mensen. Het wordt de grootste omwenteling uit de geschiedenis. Jezus zelf heeft van zijn Kruisdood immers het heiligste Offer gemaakt van zelfgave: in liefde en vrijheid aanvaardde Hij het onrechtvaardigste en gruwelijkste geweld en onrecht, zonder hieraan zelf deel te nemen. Hij heeft de spiraal van geweld gebroken. Het offeren van ‘zondebokken’ als oorzaak van alle kwaad is een vals, heidens offer, dat geweld en onrecht alleen maar verder zet. Het kwaad zit in ons eigen hart, dat door grondige bekering opgeruimd kan worden…
Laten we ophouden met onze nabootsende verlangens van anderen, alle jalousie afleggen en Jezus trachten na te volgen. We zullen dan op geen enkele wijze deelnemen aan het geweld. Zo kunnen we aan een echte christelijke beschaving beginnen. Heer Jezus, Uw Rijk kome!
Geef Mij je liefde 